خودروسازان از سال گذشته همزمان با تشدید رکود در بازار خودرو تلاش زیادی برای بازگشت مشتریان به بازار خودرو کردند.این تلاش‌ها به انحای مختلف و در قالب طرح‌ها و پروژه‌های تعریف شده اعمال شد؛ به‌طوری‌که یکی از شرکت‌ها با افزایش سود مشارکت و سود انصراف سعی در جذب مشتریان کرد و شرکت دیگر در ازای مشاركت خريداران خودرو، سود 28 درصدي را به مبلغ پرداخت شده از سوي مشتریان اختصاص داد.
در لابه لای طرح‌های جذاب خودروسازان که هم اکنون نیز ادامه دارد، آنچه بیش از همه جلب توجه می‌کند بدهکار شدن تولیدکنندگان به مشتریان برای جذب نقدینگی بیشتر است به این معنا که خودروسازان با ارائه طرح‌های مذکور تعهدات مالی زیادی را تا سال‌ها برای خود ایجاد کرده‌اند. بر این اساس هر چند روش‌های مذکور با هدف بازگشت مشتریان به بازار رکود زده خودرو و به‌دنبال آن تامین نقدینگی در مقطعی خاص از سوی خودروسازان اعمال می‌شود، اما در این بین بسیاری از کارشناسان اعتقاد دارند که تامین نقدینگی کوتاه‌مدت عوارض بلند مدتی برای تولیدکنندگان خواهد داشت که در نهایت به نفع صنعت خودرو تمام نخواهد شد. در اصل به‌نظر می‌رسد که جذب نقدینگی به روش پیش‌فروش با افزایش سود انصراف و مشارکت یا پرداخت سود به مشتریان در ازای خرید، اگر چه می‌تواند در کوتاه‌مدت به گردش نقدینگی خودروسازان کمک کند، اما در بلند مدت آنها را با مخاطرات جدی روبه‌رو می‌کند؛ به‌طوری‌که برخی از پیش بینی‌ها حکایت از آن دارد که بسیاری از مشتریان به دلیل کاهش سود سپرده بانکی و جذابیت سود پرداختی از سوی خودروسازان ترجیح می‌دهند که بدون دریافت خودرو و تنها برای دریافت سودهای وسوسه‌انگیز در پروژه خودروسازان شرکت کنند که این امر از یکسو تولیدکنندگان را از وظیفه اصلی خود دور خواهد کرد و از سوی دیگر شرکت‌های خودروساز را با هزینه زیادی روبه‌رو می‌کند.
اما در حالی خودروسازان به دلیل محدودیت پرداخت تسهیلات بانکی به فعالیت‌های بانکداری روی آورده‌اند که کارشناسان تامین مالی از طریق پیش‌فروش را یکی از شیوه‌های رایج در میان بنگاه‌های بزرگ اقتصادی می‌دانند، اما به اعتقاد آنها بازی خودروسازان با نرخ سودهای مشارکت و انصراف بالاتر از نرخ اسمی در بانک‌ها، یک روش پرریسک به حساب می‌آید که تبعات و مخاطراتی را برای این صنعت به همراه دارد.
به اعتقاد کارشناسان، استفاده از این روش تنها موجب تامین مالی این بنگاه‌ها در بازه زمانی محدود خواهد شد. حال آنکه این موضوع موجب افزایش هزینه شرکت‌های خودروساز نیز خواهد شد که در قیمت نهایی تولید اثر جدی دارد. از سوی دیگر اين روش بنگاه‌داری در هيچ كجاي دنيا مسبوق به سابقه نيست؛ به‌طوری‌که يكي از دلايل به وجود آمدن زيان انباشته در شركت‌هاي خودروساز دولتي هم همين تامين سرمايه با نرخ بالاست؛ بنابراین کارشناسان معتقدند که راحت‌ترين و سهل‌الوصول‌ترين روش براي به گردش در آوردن چرخ اين شركت‌ها با هزينه‌هاي سنگين جاري و سربار، همين روش جذب نقدينگي از پيش‌فروش‌ها است. حال آنکه خودروسازان به‌منظور رفع مشکلات کنونی خود، مخاطرات بسیاری را در آینده نزدیک به جان می‌خرند. به‌خصوص اینکه ممکن است تقاضای شکل گرفته به‌منظور خرید خودرو کاذب باشد و ناگهان خودروسازان با حجم عظیمی از مشتریان انصرافی مواجه شوند که این موضوع مشکل دیگری را بر انبوه مشکلات خودروسازان اضافه خواهد کرد.
دلایل بانکداری خودروسازان
برخی از شرکت‌های خودروساز در پیش‌فروش نوروزی خود نرخ سود مشارکت در پیش‌فروش خودروهای خود را 28 درصد و سود انصراف از پیش‌خرید را 26 درصد اعلام کردند. این موضوع در حالی بود که در آن مقطع نرخ سود سپرده‌های بانکی با کاهشی که توسط بانک مرکزی صورت گرفته بود به 22 درصد رسیده بود.
در این میان اما برخی از خودروسازان نیز با ارائه طرح‌های جدید سعی در جذب سرمایه از بازار کردند و همین موضوع موجب شد بسیاری از کارشناسان دو شرکت بزرگ خودروساز را متهم به فعالیت بانکی کنند. هر چند دامنه انتقادات نسبت به روش در پیش گرفته شده بیشتر شد، اما خودروسازان بی‌توجه به انتقادها به‌منظور گردش مالی مناسب در شرکت‌های خود و به‌دنبال آن ادامه تولید پیش‌فروش خودرو با شرایط جذاب را مدنظر قرار داد‌ند و تاکنون نیز براساس همین روش در حال جذب منابع از بازار هستند. در حالی نرخ سود مشارکت در پیش‌فروش محصولات خودروسازان در حال حاضر بین 22 تا 27 درصد و نرخ سود انصراف بین 20 تا 22 درصد در نظر گرفته شده که به واسطه تصمیم بانک مرکزی در اواخر بهار امسال نرخ سود بانکی و سپرده‌گذاری به 18 و 15 درصد کاهش یافته است. براین اساس بسیاری از کارشناسان معتقدند که خودروسازان به‌منظور تامین نقدینگی به جذب سرمایه‌های سرگردان در بازار مشغول هستند. به اعتقاد برخی از کارشناسان تامین نقدینگی از طریق پیش‌فروش، روش رایجی است که بسیاری از بنگاه‌ها انجام می‌دهند اما موضوع مهم آن است که مشتریان با چه دیدگاهی وارد گود شده‌اند.
بیوک علیمرادلو، مشاور وزیر صنعت، معدن و تجارت در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» می‌گوید: خودروسازان بسته به شرایط بازار از این روش استفاده میکنند. از آنجا که در شرایط کنونی تقاضا در بازار کم است بنابراین پیش‌فروش موجب افزایش تقاضا از یکسو و جذب نقدینگی از سوی دیگر می‌شود.وی معتقد است که بسیاری از خودروسازان جهانی نیز از این روش بهره می‌برند و این موضوع عجیب و غریب نیست.
همچنین حسن کریمی سنجری، کارشناس خودرو در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» با اشاره به اینکه شركت‌هاي خودروساز داراي ظرفيت‌هاي سخت‌افزاري ايجاد شده بالايي هستند، می‌گوید: ظرفيت موجود در شرکت‌های خودروساز به ويژه در دو شركت بزرگ خودروساز كه از قوانين دولتي تبعيت مي‌كنند براي توليد در روزهاي اوج ايجاد شده و امكان تعديل در زماني كه توليد رونق كافي ندارد، به هيچ‌وجه در اختيار اين شركت‌ها نيست. اين به اين مفهوم است كه هزينه‌هاي سربار اين شركت‌ها در شرايط مختلف توليد، يكسان بوده و تابع مستقيمي از نمودار توليد نيست كه اين موضوع باعث مي‌شود بخشي از سرمايه در گردش اين شركت‌ها صرف هزينه‌هاي سربار روزهاي كم‌فروغ توليد شود.
کریمی سنجری در ادامه تاکید می‌کند که توليد گران كه بخشي از آن ناشي از خريدهاي گران و بخشي نيز ناشي از سيكل طولاني گردش كالا از نقطه تامين تا مرحله تجاري سازي و تحويل به مشتري يك محصول نهايي است نيز يكي از دلايل كمبود نقدينگي در شركت‌هاي خودروساز است، وی ادامه می‌دهد که این موضوع موجب می‌شود شرکت‌ها براي پوشش اين كمبود دست به دامن پول‌هاي سرگردان نزد مردم شوند و طبيعتا از آنجا كه در مقايسه با بانك‌ها از ريسك بالاتري برخوردارند بنابراین براي جذب اين نقدينگي مجبورند سودهاي بالاتري هم پرداخت کنند.
با این وجود سنجری معتقد است، روش جذب نقدينگي از قبیل پيش‌فروش در زماني كه تورم بالا باشد و ارزش پول در نمودار زمان رو به كاهش، به‌شرط آنكه قيمت محصول نهايي نيز امكان تبعيت از نرخ تورم را داشته باشد روش مناسبي است.
در این میان سنجری معتقد است، اگر قرار بود اين جذب نقدينگي صرف هزينه‌هاي مستقيم توليدي شود قطعا پرداخت چنين سودهاي بالايي براي شركت‌هاي خودروساز صرفه اقتصادي نداشت چون اين نقدينگي صرفا در جهت پايداري توليد آن هم بدون صفت اقتصادي مصروف مي‌شود، بنابراین موجب می‌شود شركت‌هاي خودروساز بر هزينه‌هاي جاري خود فائق آمده و چراغ توليد خود را روشن نگه دارند. وی تاکید می‌کند در هر صورت دولت، بنگاه‌‌دار خوبي نيست و بايد در اولين فرصت سهم خود را در اداره اين شركت‌ها كاهش دهد.
تبعات پیش‌فروش با نرخ‌‌های بالا
با این وجود برخی از کارشناسان معتقدند بهره بردن از این روش عواقب ناخوشایندی را در آینده نزدیک برای خودروسازان به همراه دارد. زیرا رقابت با نظام بانکی برای جذب نقدینگی از سوی مردم، رقابت برد-بردی نیست. چون احتمال اینکه پیش‌خرید خودروها تنها با انگیزه سرمایه‌گذاری صورت گرفته باشد، بسیار است. بنابراین در صورتی که مشتریان از خرید خود انصراف دهند خودروسازان با انبوه مشکلات مواجه خواهند شد که یکی از آنها تعهدات بازپرداخت اصل پول مشتری به همراه سود انصراف است.
بهاره عریانی، پژوهشگر صنعت خودرو در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» با بیان اینکه با این اقدام شرکت‌های خودروساز، سرمایه‌های مردم به سمت این شرکت‌ها روانه می‌شود، می‌گوید: کاهش تولید در سال گذشته و افت فروش محصولات بر مشکلات مالی خودروسازان افزوده است بنابراین آنها مجبور به استفاده از پیش‌فروش با روش‌های جذاب هستند تا تقاضای موجود در بازار را جذب کنند. عریانی اما مشکل جذب نقدینگی با نرخ سود مشارکت و انصراف بالاتر از نرخ سود سپرده‌گذاری در بانک‌ها را موجب بروز یک مشکل جدی در وضعیت آتی خودروسازان می‌داند. به اعتقاد او این موضوع موجب جذب نقدینگی مقطعی خواهد شد که پایداری لازم را نیز به همراه ندارد.
بنا به گفته کارشناسان ناپایداری این روش جذب نقدینگی از آن رو است که اگر مشتریان تنها با انگیزه سرمایه‌گذاری در پیش‌فروش‌های خودروسازان شرکت کنند، بنابراین چند هفته مانده به موعد تحویل خودروسازان با موجی از مشتریان انصرافی مواجه خواهند شد که باید اصل پول به همراه سود انصراف به آنها بازگردانده شود. از سوی دیگر خودروسازان با انبوهی از خودروهایی مواجه خواهند شد که براساس تقاضای صورت گرفته شده تولید شده‌اند.
محمدرضا ارباب‌افضلی، کارشناس پولی و بانکی در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» با بیان اینکه بالا بودن نرخ سود مشارکت و انصراف نسبت به نرخ اسمی سود دربانک‌ها تبعات بسیاری را برای خودروسازان به همراه دارد، می‌گوید: در صورت انصراف مشتریان، انتظار خودروسازان برآورده نخواهد شد و در این میان آنها متضرر اصلی خواهند بود. وی معتقد است در این صورت خودروسازان برای پاسخگویی به مطالبات ثبت‌نام‌کنندگان تحت فشار قرار خواهد گرفت و این موضوع بر تنگنای مالی آنها خواهد افزود.بنابراین آنها برای تامین منابع مورد نیاز خود مجبور هستند مسیرهای دیگری را امتحان کنند.
افزایش هزینه تولید
این موضوع که شركت‌هاي خودروساز در جهت تامين نقدينگي خود اقدام به پيش‌فروش محصولات با سودهاي بالا مي‌کنند به‌طوري كه بعضا سودهاي پرداختي بيش از سودهاي اسمي در سيستم بانكي است با نگاهي اقتصادي و از اساس نیز اقدام اشتباهي است. بنابراین در شرایطی که به‌نظر می‌رسد تبعات منفی این موضوع در آینده نزدیک بر صنعت خودرو اثر خود را بر جای خواهد گذاشت اما برخی دیگر از کارشناسان استفاده از این روش در شرایط کنونی را نیز دارای آثار منفی می‌دانند و براین اساس معتقدند يكي از دلايل به‌وجود آمدن زيان انباشته در شركت‌هاي خودروساز دولتي هم همين تامين سرمايه با نرخ بالاست.
حسن کریمی سنجری با بیان اینکه بهره بردن از این روش شركت‌داري در هيچ كجاي دنيا سابقه ندارد، می‌گوید: يكي از دلايل به‌وجود آمدن زيان انباشته در شركت‌هاي خودروساز دولتي هم همين تامين سرمايه با نرخ بالاست اما وقتي به محدوديت‌هاي اين شركت‌ها كه بيشتر آن ناشي از تسلط دولت بر آنهاست توجه كنيم مي‌بينيم که راحت‌ترين و سهل‌الوصول‌ترين روش براي به گردش در آوردن چرخ اين شركت‌ها با هزينه‌هاي سنگين جاري و سربار، همين روش جذب نقدينگي از پيش‌فروش‌ها است. کریمی‌سنجری معتقد است که اين موضوع يكي از دلايل توليد غيراقتصادي و گران شركت‌هاي خودروساز است كه تركش زيان آن، غير مستقيم بازار سرمايه را نيز نشانه مي رود به‌نحوي‌كه جهت جريان نقدينگي در جامعه را به مسير اشتباه هدايت مي کند. بهاره عریانی نیز با بیان اینکه استفاده از این روش‌ها هزینه نهایی خودرو را برای خودروساز بالا می‌برد، می‌گوید: به دلیل آنکه خودروساز برای تامین نقدینگی مجبور به تنزیل اوراق مشتریان است بنابراین سرمایه کمتری دست خودروساز را می‌گیرد که این موضوع به معنای افزایش هزینه‌های شرکت‌های خودروساز است. وی عنوان می‌کند: در هر صورت استفاده از این روش درواقع یک سیکل معیوب در ساختار شرکت‌های خودروساز به حساب می‌آید. زیرا خودروساز را با مشکلات مالی در آینده روبه‌رو خواهد کرد. چه مشتریان انصراف بدهند، چه مشتریان خودرو را تحویل بگیرند، خودروساز متضرر اصلی است.
راهکارهای جلوگیری از بروز مشکل
در شرایطی که به‌نظر می‌رسد خودروسازان راه چاره دیگری جز انتخاب این مسیر ندارند اما کارشناسان معتقدند که تولیدکنندگان از طریق روش‌های دیگر از جمله فروش دارایی‌ها و اموال مازاد خود می‌توانند منابع مورد نیازشان را جذب کنند. در همین زمینه بیوک علیمرادلو می‌گوید: خودروسازان از طریق دریافت تسهیلات یا فروش دارایی‌های خود می‌توانند به تامین نقدینگی بپردازند. در این میان برخی دیگر از کارشناسان نیز فروش اموال مازاد شرکت‌های خودروساز را مهمترین گزینه پیش‌روی آنها عنوان میکنند. با این وجود کریمی‌سنجری معتقد است که صنعت خودرو به‌منظور تامین منابع خود باید راه چاره‌ای بیندیشد و اقدامات اساسی را مدنظر قرار دهد. به اعتقاد او خودروسازان باید براساس تجربه خودروسازان جهانی مسیر خود را پیش بروند. اما سنجری تاکید دارد، چون ساختار شرکت‌های خودروساز بسیار بزرگ و سنگین است بنابراین آنها باید شرکت‌های زیرمجموعه خود را به فروش برسانند تا ضمن تامین نقدینگی، چابکی بیشتری در امر تولید داشته باشند.