روغن ترمز از موارد مهم مورد بحث در محافل فني خودرويي است، زيرا بسياری از مردم نمی‌دانند كه چرا بايد روغن ترمز را عوض كرد؟ آيا می‌دانستيد كه به طور ميانگين راننده ای كه 10,000 تا 15,000 مايل را در سال طی می‌كند حدود 75,000 دفعه از پدال ترمز استفاده می‌كند؟ يكی از نظر سنجی هایی كه در مركز مراقبت های خودرویی در آمريكا انجام شد، نشان داد كه نيمی از رانندگان ايرادات احتمالي ناشی از سيستم ترمز را به عنوان خطرناكترين تهديد براي خودشان می‌دانند، به طور متوسط نيمی از خودروها و كاميون های سبك در آمريكا براي 10 سال يا بيشتر هرگز روغن ترمز خود را عوض نكرده اند. در بسياری از كشورهای اروپایی بازرسی دوره ای روغن ترمز از ضروريات است و نيمی از خودروها تست هايی را به طور مرتب انجام میدهند. اينها میتواند دلايل خوبی باشد برای تعويض به موقع روغن ترمز.
تعويض روغن ترمز
روغن ترمز يكی از مهمترين مايعاتی است كه امروزه مورد بی توجهي قرار می‌گيرد، در حالي كه به طور غير قابل انكاری از نيازمندی های يك رانندگي ايمن است؛ در نتيجه تكنسين های حرفه ای و مكانيك های با تجربه بايد بازرسی و تعويض كلي روغن ترمز را به دارندگان خودرو سفارش كنند. نكته مهم ديگر اين است كه روغن را بايد هم از نظر سطح و مقدار بازديد كنند و هم ميزان كاركرد و لزوماً سطح كافی نشان دهنده سلامت و بازدهی روغن نمی‌تواند باشد.
تعویض روغن ترمز میتواند از تعميرات احتمالی بعدی جلوگيری كند!
بسياری از متخصصان توصيه مؤكدی بر تعويض هر ساله و يا هر 2 سال يك بار روغن دارند تا بتوان از تعميرات سنگين ديگر جلوگيری نمود. دليل آنها هم بر اين اساس است كه روغن ترمز با پايه گليكول در طی كاركردش، آلودگی ها و رطوبت سيستم را در خود جذب می‌كند. مايع، رطوبت را از بين درزهای ميان لوله های پلاستيكی جذب می‌كند، به خصوص نشتی های گذشته و جاهایی كه ممكن است از قبل در معرض هوا قرار گرفته باشند نيز، بسيار مهم است؛ از طرفی مشكل نشتی به طور واضحی در آب و هوای مرطوب تشديد خواهد شد. پس از گذشت يك سال از سرويس، روغن ترمز به طور متوسط دارای 2 درصد آب میشود و پس از گذشت 18 ماه سطح نشان دهنده میتواند تا سه درصد افزايش پيدا كند و پس از چند سال از آخرين سرويس، بعيد نسيت كه 7 تا 8 درصد از مايع شما آب باشد! يك نظر سنجی سازمان ترافيك آمريكا نشان داد كه روغن ترمز در 20 درصد از 1,720 وسيله نقليه به طور نمونه دارای 5 درصد يا بيشتر آب بوده است!
زمانی‌كه ميزان رطوبت و آلودگی ها افزايش پيدا كند، تاثير بسزايی بر روی نقطه جوش مايع می‌گذارد. يك روغن ترمز نو با استاندار DOT3 خشك (بدون هيچ رطوبتی) نقطه جوشش حداقل 401 درجه فارنهايت است و در مقابل، يك مايع مرطوب (اشباع شده از رطوبت) دارای نقطه جوشی حداقل كمتر از 284 درجه است. بيشتر روغن های آكبند و نو DOT3 برای تامين اطمينان دارای نقطه جوشی در بازه 460 تا بالای 500 درجه هستند. فقط يك درصد آب در روغن میتواند درجه نقطه جوش مايع را تا 396 درجه بكاهد؛ به همين نسبت 2 درصد 320 درجه و 3 درصد آب تا 293 درجه كه طبق استاندارد DOT و توليدكنندگان قطعات اصلی خودرو OEM میتواند بسيار خطرناك عمل كند. روغن ترمز DOT4 هم كه دارای نقطه جوش مينيمم بيشتری است (نقطه خشك 446 درجه و مرطوب 311 درجه فارنهایت است) و در نتيجه ديرتر در رطوبت نفوذ می‌كند و سه درصد آب در آن میتواند تا 50 درصد نقطه جوش را كم كند. با توجه به اينكه سيستم های ترمز جلو محرك امروزی با لنت های نيمه فلزی بطور چشمگيري داغ تر از خودروهايی كه چرخ عقبشان محرك است، می‌باشند (يعنی در واقع ترمز خودروهايی كه محرك جلو هستند، علاوه بر اينكه بايد چرخی با دور بيشتر را متوقف كند بايد بار انتقال وزن عقب به جلو را هم با نيروی ترمز بيشتر جبران كند). ترمزهای داغ تر نيازمند روغن با دامنه گرمايی بيشتر هستند، زيرا گرمای بيشتری دريافت می‌كنند. همانطور كه قبلا گفته شد، روغن ترمز در خودروهای امروزی بسيار نقش پر اهميتی را ايفا می‌كنند. جبران سطح مايع مخزن با رطوبت های دريافت شده از سيستم، خطر بروز مشكل را افزايش می‌دهد؛ زيرا میتواند حجمی از بخار را در شرايط بسيار داغ بوجود آورد. بخار میتواند مايع را جابه جا كرده و قابليت تراكم را در آن زياد كند. در نتیجه زمانی كه شما پدال را می‌فشاريد، ممكن است خودرو همچنان به حركت ادامه بدهد بدون اينكه فشار موثری در سيستم داشته باشيد! علاوه بر مشكلات امنيتی، روغن دارای رطوبت میتواند موجب زنگ زدگی و خوردگی در کالیپر ترمز، مجاری عبوری، سيلندر چرخ، سيلندر اصلی، لوله های فولادی و مدولاتور ABS نيز گردد.
مشكلات ترمزی كه مربوط به روغن ترمز می‌شوند
بارها و بارها ما در مورد تصادفاتی شنيده ايم كه دليل اصلی آنها مشكلات غير قابل توصيف ترمزی بوده است. هنگام بازدید ترمزها مشكل مكانيكی ظاهر نشده است، سطح مايع نرمال است، لنت ها طبق مشخصات كارخانه استاندارد هستند، سيستم هيدروليك به نظر خوب كار می‌كند و پدال هم به خوبی و صلابت خود كار می‌كند. تا اينكه ترمزها در يك سانحه تصادف اولين عامل بروز مشكل تشخيص داده می‌شوند؛ چرا؟ زيرا چيزی دمای ترمزها را بالا برده و داغی بيش از حد باعث جوشيدن مايع شده است! درحاليكه يك عامل ساده دليل اصلي اين ماجرا بوده است. راننده با وجود عدم آزاد كردن ترمز دستی شروع به حركت كرده و باعث افزايش دمای لنت ها شده، در نتيجه دمای روغن ترمز هم بيشتر شده و در پايان عدم عملكرد به موقع ترمزها را شاهد بوده ايم. اين تنها نمونه ای از اتفاقاتی ساده اما سرنوشت ساز است كه موجب تصادف می‌شوند. انواع ديگری از عيب های پيش آمده مانند اين، ناشی از به جوش آمدن روغن ترمز بوده است كه در هر شرايط رانندگی كل سيستم ترمز را تحت تنش قرار داده است، مانند: كشيدن ترمز دستی و يا فشردن پدال بطور ناگهانی و تحت يك حالت عصبی از سوی راننده و يا ديگری، رانندگی در جاده های كوهستانی، يدك كشيدن يك تريلر و يا خودروی ديگر و يا رانندگی در شرايط سخت.
تست روغن ترمز
به تنهايی و از روی ظاهر نمی‌توان كيفیت روغن را تشخيص داد (حتی اگر انبوهی از آلودگی ها و ذرات را به خود جذب كرده باشد و يا رنگش قهوه ای باشد). برای همين روغن بايد تست شود و در غير اينصورت به كلی عوض شود. سه راه برای تعيين وضعيت روغن وجود دارد كه البته در ايران متاسفانه اين گونه تست ها از سوی مكانيك ها و كارشناسان رايج نيست.
راه اول استفاده از يك رفركتومتر (Refractometer) است كه با تغیير و عبور جهت نور به روشنی میتواند مقدار آلودگی ها را در مايع نمايان كند. يك قطره از روغن در تستر ريخته میشود، سپس نور را در آن انداخته و مقدار مواد زائد را می‌خواند. دقت اين تستر بسيار بالا است و میتواند ميزان آلودگی ها (رطوبت) و نقطه جوش مايع را معلوم سازد.
روش شيمايی با استفاده از نوار: اين روش تست توسط سيستم فونيكس ساخته شده و Strip Dip خوانده میشود و میتواند ميزان مواد خورنده مايع را نمايان سازد؛ مواد شيميايی موجود در روغن در اثر واکنش با نشان دهنده مسی، سبب تغییر رنگ نوارهای تست و تعیین وضعیت روغن می‌شوند. وقتی كه نمايانگر مسی به 100 می‌رسد، نشان می‌دهد كه مقدار رسوبات نزديك به پايان انقضای عمر كاری خود است و اگر اين مقدار 200 و يا بيشتر بود، بايد حتما روغن تعويض شود.
تستر الكترونیكی: اين تستر دقیقا مقدار نقطه جوش را اندازه گیری می‌كند و تنھا در يك دقیقه كاملا كالیبره میشود. اگر نقطه جوش به مرز خطر رسیده باشد، تعويض را پیشنھاد می‌كند. شایان ذکر است، این مقاله توسط آقای سینا سَیِدَنا، کارشناس خودرو، ترجمه و بازنویسی شده است. شما نیز می‌توانید در صورت تمایل به جمع نویسندگان افتخاری سایت "یک خودرو" بپیوندید.