فرهیختگان: در کشورهای صاحب فناوری، صنعت خودروسازی به‌عنوان یکی از صنایع پیشران محسوب می‌شود، اما صنعت خودروسازی کشور در سال‌های اخیر به‌واسطه تولید انبوه زیان، به یکی از بزرگ‌ترین زیان‌‌ده‌ها تبدیل شده است؛ به‌طوری‌که شرکت ایران‌خودرو درصورت مالی حسابرسی نشده منتهی به شهریور 1402 زیان خالص خود را 22.4 همت و زیان انباشته را نیز بیش از 97 همت ذکر کرده است. همچنین شرکت سایپا نیز زیان خالص خود را منتهی به شهریور سال‌جاری را 7.2 همت ذکر کرده است. گرچه این شرکت اطلاعات کامل صورت مالی شهریور را منتشر نکرده، اما در آخرین صورت مالی منتهی به اسفندماه سال گذشته زیان انباشته سایپا حدود 78 همت بوده است.
اینکه زیان خودروسازان از کجاست، یک توافق کلی بین اغلب کارشناسان و فعالان بازار خودرو وجود دارد و این موضوع را در مرتبه اول ناشی از قیمت‌گذاری دستوری دولت می‌دانند. البته شورای رقابت که مرجع قیمت‌گذاری خودروهای سواری در کشور و دولت که قیم خودروسازان است، چندان این موضوع را یا قبول ندارند یا اینکه مسئولیت خود را در تحمیل این زیان نمی‌پذیرند.
اما اخیرا گروه ایران‌خودرو با استناد به تکالیف قانون بودجه برآورد خالص آثار کمی ناشی از تکالیف قیمت‌گذاری دستوری، رقمی نزدیک به 119 همت را برآورده کرده که دولت طی سال‌های 1397 تا شش‌ماهه نخست امسال از طریق قیمت‌گذاری دستوری به این شرکت وارد کرده است. این خودروساز با استناد به ماده 90 قانون اجرای سیاست‌های کلی اصل چهل‌و‌چهارم قانون اساسی مدعی است دولت باید این زیان را در حساب‌های خود لحاظ کند. کارشناسان در گفت‌وگو با «فرهیختگان» می‌گویند گرچه نقش دولت در زیان‌سازی خودروسازان برجسته و غیرقابل انکار بوده، اما اولا باید نقش خودروساز نیز در این ماجرا دیده شود. ثانیا بعید است دولت اعتنایی به این مطالبات خودروساز نشان دهد.
درخواست 119 همت زیان از دولت
براساس آنچه درصورت مالی حسابرسی‌نشده شرکت ایران‌خودرو آمده، درآمد عملیاتی شرکت در شش‌ماهه نخست سال جاری حدود 112 هزار و 872 میلیارد تومان بوده است. همچنین زیان خالص شرکت برای عملکرد نیمه‌نخست امسال نیز 22 هزار و 432 میلیارد تومان ذکر شده است. طبق اطلاعات صورت مالی حسابرسی‌نشده ایران‌خودرو، زیان شرکت در شش‌ماهه نخست سال گذشته 13.3 همت؛ در سال 1401 نزدیک به 32 همت و در نیمه‌نخست سال 1400 نیز 4.7 همت بوده است. نگاهی به مابقی اطلاعات صورت مالی ایران‌خودرو حکایت از آن دارد زیان انباشته شرکت که در شش‌ماهه نخست سال گذشته حدود 74.5 همت بوده، حالا با رشد بیش از 30 درصدی به 97 همت رسیده است.
اما بخش قابل‌تامل اصلاعات صورت مالی شرکت ایران‌خودرو، گزارش ارزیابی خالص آثار کمی ناشی از فروش محصولات به قیمت‌های تکلیفی است. براساس جزء 6 بند (ل) تبصره 2 قانون بودجه سال 1401 کل کشور که در قانون بودجه 1402 نیز تکرار شده، شرکت‌های دولتی که مکلف به ارائه خدمات به قیمت تکلیفی هستند، موظف شده‌اند خالص آثار کمی ناشی از تکالیف مذکور را بر نتایج عملکرد ذیل سود و زیان مطابق استانداردهای ابلاغی سازمان حسابرسی ارائه و جزئیات آن را در یادداشت‌های توضیحی صورت‌های مالی افشا کنند.
این موضوعی است که شرکت ایران‌خودرو نیز بنابر تکلیف قانونی، در اطلاعات صورت مالی نیمه‌نخست امسال منتشر کرده است. طبق گزارش شرکت، در نیمه نخست امسال ایران‌خودرو از محل قیمت‌گذاری دستوری بیش از 24 هزار میلیارد تومان زیان متحمل شده است. شرکت ایران‌خودرو این زیان را به ترتیب برای سال 1397 حدود هشت‌هزار و 752 میلیارد تومان، برای سال 1398 حدود 10 همت، برای سال 1399 نزدیک به 20 همت، برای سال 1400 حدود 21.3 همت، برای سال 1401 حدود 34 هزار و 784 همت و برای نیمه‌نخست امسال نیز 24 هزار و 48 همت ذکر کرده است.