بعد از خروج آمریکا از برجام شاهد افزایش نجومی قیمت بسیاری از کالاها در بازار هستیم. مسئولان می‌گویند این افزایش قیمت دلیل منطقی ندارد و ناشی از نگرانی و هیجان است.
«خوب، الحمدالله»، این پاسخ وزیر اقتصاد به خبرنگاری است که می‌پرسد این‌روزها اوضاع اقتصاد کشورمان چگونه است؟ اما مردم، بی‌آنکه سوالی از آن‌ها پرسیده شود از «خرابی» و «وخیم بودن» حال بازار حکایت می‌کنند. آب‌معدنی هزارتومانی شده است ۱۵۰۰تومان، گوشی موبایل ۸۰۰هزار تومانی شده ۱میلیون و ۵۰۰هزار تومان، دلار دربازار سیاه هیچ حد و مرزی را برای خود نمی شناسد و سکه و طلا هم رکورد زده‌اند. این‌ها بخشی از تغییرات قیمت‌ها در بازار است و با این حال سخت است با واژه «خوب» این اوضاع را توصیف کرد. آن‌هم زمانی که این تغییرات در کمتر از یک ماه صورت گرفته‌اند.
مردم می‌گویند «بازار خوابیده است». نه کسی چیزی می‌خرد و نه میلی برای فروختن چیزی دارد. بازار در خواب ناآرامی فرورفته است و نمی‌داند فردا چه خواهد شد؟ آیا انبارکردن و نگه‌داشتن کالاها کار خوبی است یا فروختن‌شان؟ چگونه می‌توان سود بیش‌تری داشت؟
اما کمی آن‌طرف‌تر از بازار تبریز، به استانداری آذربایجان شرقی می‌رسیم. مجید خدابخش، استاندار، می‌گوید که افزایش قیمت برخی کالاها در روزهای اخیر «بی‌دلیل» است.
او در جلسه شورای اداری استان آذربایجان شرقی، به نقش مدیران در کنترل اوضاع فعلی اشاره میکند و می گوید: «وظیفه یک مدیر در شرایط کنونی این است که با تدبیر، اندیشه، چاره‌سازی و پیش‌بینی آینده، اوضاع را کنترل کند».
به گفته استاندار آذربایجان شرقی، دلار ۳هزار و ۸۰۰ تومانی برای کالاهای اساسی به راحتی از طریق سامانه رسمی قابل ثبت است و به همین خاطر گرانی‌های اخیر توجیه اقتصادی ندارد.
واقعا چقدر از گرانی‌های اخیر در بازار تقصیر خود مردم است؟ آیا این مردم هستند که بدون هیچ توجیه علمی و اقتصادی خودشان دست به افزایش برخی کالاها می‌زنند؟
با گشتی در بازار، می‌بینیم حتی کالاهایی که هیچ ربطی به دلار و خارج و برجام ندارند هم گران شده‌اند. یک پارچه‌فروش در بازار تبریز می‌گوید پارچه ایرانی که هر مترش ۲۰هزار تومان بود، حالا ۲۶هزار تومان شده است. وقتی از او دلیل این افزایش قیمت را می‌پرسیم، می‌گوید «همه‌چیز گران شده است».
البته این گرانی‌های خودجوش در بازار ایران، چندان بی‌سابقه هم نیست. در آستانه اعیاد مختلف، ماه مبارک رمضان یا دیگر زمان‌های به‌خصوص، تعزیرات به فعالیت جدی می‌پردازد چراکه ممکن است میوه‌ای که هرکیلویش ۲هزار تومان است، دم عید به قیمت ۵هزار تومان به فروش برسد. این ناآرامی‌ها و برخوردهای احساسی در بازارهای ایران از کجا آب می‌خورد؟
دکتر محمد کلامی، کارشناس اقتصادی در گفتگو با خبرنگار مهر، در این‌باره می‌گوید: «گرانی‌های اخیر در بازارهای مختلف کشور، ۲عامل و منشا اصلی دارد».
او معتقد است خروج آمریکا از برجام و رفتارهای اخیر ترامپ باعث نگرانی مردم از ورود ارز به کشور شده است و علت خارجی گرانی‌های اخیر به شمار می‌آید.
دکتر کلامی توضیح می‌دهد زمانی که قیمت ارز و به‌خصوص دلار بالا می‌رود، قیمت مواد اولیه افزایش پیدا میکند و در نتیجه قیمت کالاها نسبت به گذشته گران‌تر می‌شود.
وقتی در یک کشور بانک‌ها بخاطر حفظ منابع پولی مردم نرخ سودها را افزایش می‌دهند، سرمایه مردم بجای تولید، انبار می‌شوداین کارشناس اقتصادی ضعف مدیریت در کشور را دومین عامل مهم در گرانی و افزایش قیمت کالاها عنوان میکند: «وقتی در یک کشور بانک‌ها بخاطر حفظ منابع پولی مردم نرخ سودها را افزایش می‌دهند، سرمایه مردم بجای تولید، انبار می‌شود».
او درباره علت اینکه عده‌ای از مردم پول خود را این‌روزها از بانک‌ها برمی‌دارند، می‌گوید: «بسیاری از مردم پول خود را از بانک برمی‌دارند و به سمت خرید آپارتمان یا ارز گرایش پیدا می‌کنند و علت این چیزی نیست جز وابستگی اقتصاد به منابع ارزی که با کوچک‌ترین هیجانات اوضاع چنینی ایجاد می‌شود».
دانش‌آموخته اقتصاد و مدیریت شهری همچنین شرح می‌دهد: «در کشورمان از تولید حمایت نمی‌شود و همین باعث می‌شود مردم پول‌های خود را در بانک‌ها سپرده‌گذاری کنند و زمانی که می‌بینند ارزش پول در بانک کاهش پیدا میکند، سعی می‌کنند پول‌هایشان را تبدیل به اقلام کنند و این یک رفتار اقتصادی است».
دکتر کلامی از سیاست‌های غلط اقتصادی جاری در کشور انتقاد میکند: «اگر پول از ابتدا به سمت تولید و بورس می‌رفت، الان قدرت حمله به بازار را نداشت و با چنین وضعی مواجه نبودیم».
چرا با هرج و مرج در بازار مقابله نمی‌شود؟
«هرکی به هرکی و هرج و مرج شده است»، «هرکس هرچیز را به هر قیمت که می‌خواهد می‌فروشد»، این جمله‌ها این‌روزها از متداول‌ترین دیالوگ‌ها بین مردم شده است که در تاکسی و بازار و اتوبوس و... می‌توان شنید.
اگر واقعا گرانی‌های اخیر در اثر هیجانات و رفتارهای احساسی و منفعت‌طلبانه شخصی به وجود آمده است، نقش دستگاه‌های نظارتی در این اوضاع چیست؟ چه‌کسی یا چه‌کسانی مقابل گران‌فروشان می‌ایستند و مقابله می‌کنند؟
ثبت یک جنس خارجی با ارز ۳ماه طول می‌کشد، این یعنی بعد از ماجرای خروج آمریکا از برجام هنوز جنسی با قیمت ارز جدید وارد بازار نشده است که باعث گرانی بشودعلیار راستگو، فرماندار تبریز به خبرنگار مهر می‌گوید اداره کل نظارت و بازرسی کالاها که زیرمجموعه سازمان صنعت، معدن و تجارت است، این‌روزها مرتب در بازار مشغول بازرسی است.
او دومین اقدام در راستای کنترل و نظارت بر قیمت کالاها را تشکیل جلسات مختلف با اتحادیه‌ها عنوان میکند.
راستگو نیز گرانی‌های اخیر را بی‌پایه و اساس می‌خواند و توضیح می‌دهد: «ثبت یک جنس خارجی با ارز ۳ماه طول می‌کشد، این یعنی بعد از ماجرای خروج آمریکا از برجام هنوز جنسی با قیمت ارز جدید وارد بازار نشده است که باعث گرانی بشود».
به عقیده او، تشویش در بازار و ایجاد نگرانی، هدف اصلی آمریکا از اقدامات اخیر بوده است و حالا با این اوضاع به هدف خود می‌رسد. راستگو می‌گوید مردم نباید اجازه بدهند این اتفاق بیفتد و اصناف نیز باید با اتحادیه‌ها و واحدهای نظارتی همکاری لازم را داشته باشند.
به گفته فرماندار شهرستان تبریز، مردم نیز می‌توانند در صورت مواجهه با قیمت‌های عجیب و غریب و گران با شماره ۱۲۴ تماس بگیرند که اداره نظارت و بازرسی از واحد گزارش‌شده، بازدید میدانی به عمل آورد.
نخریدن کالا، یک سوزن به خود و یک جوالدوز به دیگران
این‌روزها دولت‌مردان، بسیاری از قیمت‌های نجومی را «حباب» می‌خوانند؛ اما حباب‌هایی به غایت سنگین که می‌توانند کمر مردم را خم کنند.
چگونه می‌توان از زیر فشار این حباب‌ها بیرون آمد؟ با پیوستن به کمپین علی کریمی و نخریدن هیچ کالایی به مدت یک‌ماه که یک سوزن به خود است و یک جوالدوز به دیگران؟ آیا راه بهتری هم هست؟