برجام در شرایطی یک سالگی خود را پشت‌سر گذاشت که خودروسازی کشور کم و بیش از اثرات آن منتفع شده است.
هرچند به‌دلیل پابرجا بودن مشکلاتی از جمله «مراودات بانکی»، تاثیر عملیاتی برجام بر خودروسازی کشور چندان قابل لمس نیست، با این حال حداقل به لحاظ تئوری، نمی‌توان تاثیر این اتفاق تاریخی را بر صنعت خودرو انکار کرد. هرچه هست، در حال حاضر یک سال از امضای برجام می‌گذرد و حالا برای خیلی‌ها این پرسش پیش آمده که دستاوردهای آن در اقتصاد و صنعت کشور به‌ویژه خودروسازی چه بوده است؟ البته یک نکته را نباید فراموش کرد که اگرچه از تاریخ امضای برجام یک سال می‌گذرد، با این حال، اجرای آن حدودا از شش ماه پیش و با آغاز لغو تحریمهای بین‌المللی کلید خورد.
به‌عبارت بهتر، برجام از شش ماه پیش قابلیت اجرا و اثرگذاری جدی در روابط سیاسی و اقتصادی ایران با سایر کشورها را پیدا کرده است. در هر حال، طی این شش ماه مقدمات لازم برای رخ دادن اتفاقات بزرگ در خودروسازی کشور فراهم شده و زمان، سرنوشت این اتفاقات احتمالی را مشخص خواهد کرد. بر این اساس، رخدادهای مثبت و منفی پسابرجام در خودروسازی کشور را می‌توان در مواردی مانند «امضای قرارداد ایران‌خودرو و پژو»، قراداد با بنز و سیتروئن «باز شدن باب مذاکرات خودروسازان داخلی با خارجی‌ها»، «فراهم شدن مقدمات ورود بی‌واسطه خودروهای خارجی به ایران»، «دسترسی کم‌وبیش به قطعات اصلی» و البته «تشدید رکود بازار خودرو» خلاصه کرد. اگرچه در نگاه اول اینگونه به‌نظر می‌رسد که برجام نتوانسته اثری عملیاتی بر خودروسازی کشور بگذارد، با این حال این صنعت جزو بخش‌های اثرپذیر اقتصاد کشور از ناحیه برجام به‌شمار رفته و می‌توان آثار مثبت و منفی آن را بر این صنعت، لمس کرد.
به‌عنوان مثال، اینکه بنز آلمان پس از چند سال تحریم، دوباره به ایران بازگشت، اتفاقی مثبت در صنعت خودرو کشور به‌شمار می‌رود، چه آنکه این شرکت یکی از معتبرترین خودروسازان جهان به‌شمار می‌رود. علاوه‌بر آن، خودروسازان کشور توانستند به لطف برجام و توافق هسته‌ای، پای میز مذاکره با بزرگان خودروسازی جهان از جمله فولکس واگن و فیات بنشینند. اتفاقا گفته می‌شود هر دو این خودروسازان به‌خصوص فولکس واگن، به توافقات اولیه با شرکت‌های خودروساز داخلی برای سرمایه‌گذاری در ایران دست یافته و احتمالا در آینده‌ای نه چندان دور، همکاری مشترک آنها با شرکت‌های داخلی کلید خواهد خورد. البته در کنار اینها، سیتروئن فرانسه نیز دیگر گزینه حضور در «جاده مخصوص» به‌شمار می‌رود. آن طور که سایپایی‌ها می‌گویند، این شرکت قرار است نیمی از سهام سایت کاشان سایپا را خریداری کرده و چند محصول در آن به تولید برساند. اما این رخدادهای مثبت در شرایطی است که در حالت کلی، توافق هسته‌ای و در نهایت «برجام»، تاثیرات مثبتی بر صنعت خودرو گذاشته و این در حالی است که نمی‌توان اثر منفی این «اتفاق بزرگ» را در بازار خودرو منکر شد.
اتفاق اصلی؛ قرارداد پژو
بدون شک بزرگ‌ترین اتفاق پسابرجامی صنعت خودرو، انعقاد قرارداد ایران‌خودرو و پژو در سال گذشته بود که سبب شد این دو شرکت پس از چهار سال جدایی، پیوندی دوباره را تجربه کنند. در کل، توافق هسته‌ای و برجام برای صنعت خودرو خوش یمن بود، چه آنکه اولا راه را برای تامین قطعات باز کرد و در درجه دوم نیز مقدمات حضور خودروسازان خارجی را در «جاده مخصوص» فراهم آورد. صنعت خودرو ایران پس از قرارداد پلت‌فرم مشترک X90 که در اوایل دهه 80 امضا شد، دیگر هیچ قرارداد قابل‌توجه و مهمی را به خود ندید و این در شرایطی است که برجام زمینه‌ساز «قرارداد پژو» با شرایطی متفاوت از گذشته شد.
هرچند به‌دلیل منتشر نشدن جزئیات قراداد پژو و ایران‌خودرو، نمی‌توان نظری قطعی در مورد آینده این ماجرا داد، با این حال آن طور که برخی دست‌اندرکاران صنعت خودرو و کارشناسان داخلی می‌گویند، این قرارداد اصلی‌ترین اتفاق پسابرجام در خودروسازی کشور به‌شمار می‌رود. در این مورد، محمدرضا نجفی‌منش عضو انجمن قطعه‌سازان، می‌گوید: اینکه ایران‌خودرو و پژو توانستند قرارداد همکاری مشترک با یکدیگر امضا کنند، اتفاقی مثبت از ناحیه برجام به حساب می‌آید. وی با بیان اینکه برجام راه را برای حضور دیگر خودروسازان دنیا در ایران نیز باز کرده است، می‌افزاید:پس از توافق هسته‌ای، رنو نیز وارد فاز سرمایه‌گذاری دوباره در صنعت خودرو کشور شد و تا چندی دیگر قرارداد جدید خود را با خودروسازان داخلی امضا خواهد کرد.
نجفی‌منش همچنین با اشاره به مذاکرات خودروسازان ایرانی با فولکس واگن و فیات، این موضوع را نیز از اثرات مثبت برجام دانسته و تاکید می‌کند: جدای از خودروسازان، شرکت‌های قطعه‌ساز معتبر دنیا نیز پس از برجام راهی کشور شده‌اند و حتی بوش آلمان اقدام به بازگشایی دفتر خود در ایران کرده است. نجفی‌منش این را هم می‌گوید که برجام سبب شده تامین قطعات مورد نیاز خودروسازان، رفته رفته به سمت شرکت‌های اصلی سوق پیدا کند. وی تاکید می‌کند: با توجه به اجرای برجام، خودروسازان داخلی کم‌کم می‌توانند قطعات موردنیاز خود را از شرکت‌های به اصطلاح مادر تهیه کنند، حال آنکه پیش‌تر به‌دلیل تحریم‌ها، امکان چنین کاری سخت بود. گفته‌های عضو انجمن قطعه‌سازان اما در شرایطی است که فربد زاوه، کارشناس خودرو نیز «قرارداد پژو» را اتفاق اصلی صنعت خودرو پس از برجام می‌داند.
وی می‌گوید:اگر بخواهیم ملاک اتفاقات پس از برجام را عملیاتی شدن آنها در نظر بگیریم، به‌صورت گسترده اتفاق خاصی در خودروسازی کشور رخ نداده و تنها می‌توان از «قرارداد پژو و ایران‌خودرو» به‌عنوان رخدادی نسبتا عملیاتی نام برد. وی با اشاره به اینکه برجام عملا از شش ماه پیش قابلیت اجرا پیدا کرده، می‌افزاید: اتفاقاتی که پس از برجام تا به امروز در خودروسازی کشور رخ داده، متناسب با تصورات و پیش‌بینی‌ها بوده، هرچند باید پذیرفت که روند کار به کندی پیش رفته است. این کارشناس تاکید می‌کند: مشکلات به جا مانده از ناحیه محدودیت‌های بانکی، روند کار را کند کرده، اما نتوانسته سبب توقف آن شود. به گفته زاوه، آنچه پس از برجام در اقتصاد و صنعت کشور به‌خصوص «خودروسازی» رخ داده، طبیعی و مطابق با پیش‌بینی‌ها بوده است و کمتر کارشناس مسوول دولتی، انتظاری چیزی بیش از اینها را داشته است.
حذف واسطه‌های واردات
اینکه دیگر خودروسازان خارجی برای صادرات محصول به ایران، نیازی به‌واسطه ندارند، اتفاقی آنقدر مثبت است که آن را نیز باید جزو رخدادهای خوب پسابرجام حساب کنیم. وقتی تحریمهای بین‌المللی علیه ایران تشدید شد، بسیاری از خودروسازان دنیا صادرات مستقیم محصول به بازار کشور را قطع کردند و این موضوع سبب شد خودروهای خارجی با واسطه و درنتیجه با صرف هزینه بیشتر، به‌دست مشتریان داخلی برسند. حتی بسیاری از نمایندگی‌های عرضه‌کننده خودروهای خارجی، عملا به‌صورت غیر‌رسمی فعالیت کرده و این موضوع دردسرهایی را برای مشتریان ایرانی ایجاد کرد.
این در حالی است که با اجرایی شدن برجام، خودروسازان دنیا دیگر محدودیتی برای حضور در بازار ایران نداشته و می‌توانند بدون واسطه و به‌صورت مستقیم، محصولات خود را صادر کنند. البته کارشناسان بر این باورند که این موضوع نیز هنوز چندان جنبه عملیاتی به خود نگرفته و فعلا مقدمات اجرا شدن آن فراهم آمده است. در این مورد زاوه تاکید می‌کند: در حال حاضر تعداد اندکی از واردکنندگان موفق به اخذ نمایندگی رسمی از شرکت‌های خودروساز خارجی شده‌اند و سایرین هنوز در حال مذاکره و چانه‌زنی هستند. به گفته وی، در حال حاضر مانع ورود مستقیم خودروهای خارجی به ایران برداشته شده و باید منتظر ماند و دید خارجی‌ها در نهایت با کدام نمایندگی‌ها در ایران به توافق خواهند رسید. زاوه در نهایت تاکید می‌کند که برجام تا به امروز تاثیر خاصی روی کم و زیاد شدن واردات خودرو به کشور نداشته است.
رکود برجامی بازار
برجام اما هرچه در ورود خودروسازان خارجی به ایران نقش داشته، از آن سو یکی از عوامل اصلی رکود بازار خودرو کشور نیز بوده است. این اثر منفی از آن جهت است که بازار خودرو کشور پس از مثبت شدن مذاکرات هسته‌ای و توافقات مربوطه، به تدریج در رکود فرو رفت زیرا مشتریان گمان می‌کردند از یکسو خودرو ارزان خواهد شد و از سوی دیگر، محصولات خارجی با کیفیت و قیمت مناسب و در مدت زمانی کوتاه، روانه ایران خواهند شد. این خوش بینی مشتریان، به‌خصوص پس از برجام، بیشتر و بیشتر شد تا جایی که بازار خودرو مدت‌هاست سر در رکود فرو برده و بسیاری از مشتریان چشم به آینده و ورود محصولات جدید دوخته‌اند.
البته یکی از دلایل اثر منفی برجام بر بازار، خود خودروسازان بودند، چه آنکه از همان ابتدا به صراحت اعلام کردند محصولات جدید از شرکت‌های معتبر دنیا در راه ایران هستند. با توجه به اعلام خودروسازان، طبعا بسیاری از مشتریان نیز تصمیم گرفتند خرید خودرو را به عقب انداخته و وقتی محصولات پژو و فولکس و فیات راهی بازار شدند، اقدام به خرید کنند. این در شرایطی است که تازه اواخر امسال قرار است اولین خودرو پسابرجامی (از سوی پژو) در ایران تولید و عرضه شود.