برخی از رانندگانی که به تازگی وارد عرصه رانندگی شده‌اند، ممکن است با روش صحیح و اصولی تعویض دنده خودرو آشنایی نداشته باشند. آگاهی از نحوه صحیح تعویض دنده در شرایط مختلف رانندگی و روش‌های دنده‌کشی، می‌تواند بر روی بهبود کیفیت رانندگی و ایمنی سرنشینان تاثیر‌گذار باشد.
در خودروهای گیربکس دستی، راننده باید کار تعویض دنده (سبک و سنگین کردن دنده) را با توجه به سرعت و شرایط رانندگی نظیر جاده سربالایی، سرپایینی، پیچ و ... انجام دهد و تسلط راننده در این امر بسیار حائز اهمیت خواهد بود. در خودروهای گیربکس اتوماتیک که امکان تعویض دستی دنده وجود ندارد، آشنایی با حالات مختلف گیربکس برای رانندگی کفایت می‌کند.
حال اگر شما جزو آن دسته از افرادی هستید که به تازگی با اصول رانندگی آشنایی شده‌اید و این سوال را در ذهن دارید که تعویض دنده خودرو به صورت صحیح چگونه باید انجام گیرد؟! با ما تا انتهای این مطلب همراه باشید تا اطلاعات کاملی در ارتباط با روش صحیح تعویض دنده خودرو و انتخاب سرعت مناسب برای عوض کردن دنده در اختیارتان قرار دهیم.
اصول اولیه تعویض دنده خودرو
هر دنده‌ای از اتومبیل برای دامنه حرکت و سرعت معین طراحی شده است و زمانی‌که دور موتور به دامنه خاصی می‌رسد، زمان تعویض دنده خودرو فرا خواهد رسید و راننده باید دنده ماشین را عوض کند. این نکته را در نظر بگیرید که زمان تعویض دنده در شرایط رانندگی متفاوت و مسیرهای مختلف چون مسیرهای صاف، سربالایی، سرپایینی و پیچ متفاوت است. تعویض دنده نرم یکی از اساسی‌ترین روش‌هایی است که انجام صحیح و اصولی آن سبب افزایش عمر جعبه دنده و فشار کمتر به آن می‌شود و مانع از انتقال وزن ناخواسته به قسمت جلوی اتومبیل می‌شود.
.jpg)
تعویض دنده
همچنین زمانی‌که راننده اصول اولیه در عوض کردن دنده را رعایت کند، به کاهش استرس خود و سرنشینان کمک شایانی می‌کند. به‌طور کلی راننده باید دسته دنده را به شکل درست در دست بگیرید و دنده‌های دور (1، 3 و 5) را با کف دست هل داده و دنده‌های نزدیک (2، 4 و عقب) را با 4 انگشت خود به عقب بکشاند و در هیچ شرایطی نباید در زمان تعویض دنده خودرو، کتف راننده از صندلی جدا شود.
سبک کردن دنده چگونه انجام می‌شود؟
حرکت با دنده سبک در مقایسه با دنده سنگین به مراتب راحت‌تر و کم دغدغه‌تر است. این موضوع زمانی‌که در شهر رانندگی می‌کنید، از اهمیت خاصی برخوردار است و راننده باید تعویض دنده برای سبک کردن آن (به عنوان مثال عوض کردن دنده 1 به دنده 2) را در شرایط و زمان مناسب انجام دهد. بدین منظور باید راننده دنده‌ها را در حداکثر دامنه نیرویی، عوض کند و با بازی کردن با پدال گاز به آماده‌سازی دور پیشرانه موتور برای دنده‌های بعدی اقدام کند تا تعویض دنده خودرو در سریع‌ترین زمان انجام شود.
سنگین کردن دنده اتومبیل
حرکت خودرو با دور موتوری کمتر از بازه اعمال نیروی مورد نیاز راننده در حال حرکت یا به اصطلاح «حرکت با دنده مرده» به سنگین کردن دنده نیاز دارد یا زمانی‌که برای عبور از پیچ خودرو، سرعت زیاد است باید در حین ترمزگیری به دنده سنگین‌تر تغییر وضعیت داد. راننده برای سنگین کردن دنده اتومبیل باید با تنظیم دور پیشرانه و کلاچ گرفتن، تعویض کردن دنده را انجام دهد و با فشردن پدال گاز، دور موتور را به محدوده مناسب برساند.
این موضوع زمانی‌که خودرو به پیچ نزدیک می‌شود و برای مثال در دنده 3 ترمز می‌گیرد و به دنده 2 تغییر وضعیت می‌دهد، باید به آرامی کلاچ رها شود؛ زیرا در چنین حالتی وزن بیشتری به قسمت جلو منتقل شده و خودرو وارد پیچ می‌شود و با توجه به توزیع نامناسب وزن، احتمال سر خوردن عقب خودرو افزایش می‌یابد و راننده باید با تسلط تعویض دنده خودرو و سنگین کردن آن را انجام دهد. به‌طور کلی به دنده‌های 1 و 2 خودروهای سواری با توجه به این موضوع که نیروی بسیاری بالایی دارند، دنده‌های قدرتی یا سنگین می‌گویند و در زمان‌هایی که برای حرکت خودرو به قدرت زیاد نیاز باشد، مورد استفاده قرار می‌گیرند.
برای مثال دنده‌های سنگین در زمان حرکت در سربالایی‌های تند، سرپایینی‌های تند که راننده می‌خواهد از افزایش سرعت خودرو جلوگیری کند و زمان‌های که قصد دارد استفاده از ترمز را برای کنترل بهتر فرمان و سرعت کاهش دهد، کاربردی خواهند بود.
بهترین زمان تعویض دنده خودرو با توجه به سرعت و دور پیشرانه
راننده برای انجام صحیح و اصولی تعویض دنده، باید از محدوده مناسب سرعت و دور پیشرانه مطلع باشد. به‌طور کلی دنده 1 بیشترین قدرت کششی و کمترین پتانسیل را برای سرعت ارائه داده و دنده 5 کمترین قدرت کششی و بیشترین دامنه سرعت را برای حرکت فراهم می‌کند. در جدول زیر بهترین زمان تعویض دنده با توجه به سرعت و دور موتور آورده شده است:
|
تعویض دنده رو به بالا |
|
تعویض دنده |
سرعت تقریبی |
محدوده دور پیشرانه |
|
دنده 1 به 2 |
25 کیلومتر بر ساعت |
2000 تا 3000 دور بر دقیقه |
|
دنده 2 به 3 |
40 کیلومتر بر ساعت
|
2500 تا 3500 دور بر دقیقه |
|
دنده 3 به 4 |
60 کیلومتر بر ساعت
|
2500 تا 3500 دور بر دقیقه |
|
دنده 4 به 5 |
80 کیلومتر بر ساعت |
2500 تا 3500 دور بر دقیقه |
|
تعویض دنده رو به پایین |
|
تعویض دنده |
سرعت تقریبی |
محدوده دور پیشرانه |
|
دنده 5 به 4 |
65 کیلومتر بر ساعت |
2000 دور بر دقیقه |
|
دنده 4 به 3 |
45 کیلومتر بر ساعت |
2000 دور بر دقیقه |
|
دنده 3 به 2 |
35 کیلومتر بر ساعت |
2000 دور بر دقیقه |
|
دنده 2 به 1 |
15 کیلومتر بر ساعت |
1500 دور بر دقیقه |
تعویض دنده اشتباه
همانطور که می‌دانید، راننده در جعبه دنده‌های دستی می‌تواند بدون رعایت ترتیب به تعویض دنده خودرو اقدام کند. برای مثال مستقیم از دنده 1 به دنده 3 یا بالعکس از دنده 5 به دنده 3 یا 2 تغییر دنده را انجام دهد. بسیاری از افراد این سوال برایشان پیش می‌آید که این سبک از عوض کردن دنده سبب صدمه زدن به جعبه دنده یا سایر قطعات می‌شود یا خیر؟!
در پاسخ به این سوال باید گفت که چنانچه در زمان تعویض دنده خودرو، دور پیشرانه بالا باشد و سرعت چرخ‌ها و دور پیشرانه با یکدیگر همخوانی نداشته باشند، فشار زیادی به سیستم انتقال قدرت و صفحه کلاچ وارد می‌شود و این موضع به مرور زمان به استهلاک قطعات و کاهش عمر آن‌ها منجر می‌شود. همچنین شروع حرکت با دنده 2 هم سبب فشار زیاد به سیستم انتقال قدرت و صفحه کلاچ می‌شود؛ از این‌رو تعویض دنده سنگین به دنده‌های سبک یا بالعکس روش اشتباهی است که رانندگان باید از انجام چنین کارهایی اجتناب کنند.
تعویض دنده بدون کلاچ چگونه صورت می‌گیرد؟
کلاچ در واقع قطعه‌ای است که هنگام تعویض دنده خودرو، جعبه دنده را به پیشرانه متصل کرده یا ارتباط بین آن‌ها را قطع می‌کند تا راننده با فشردن پدال کلاچ، این سیستم را فعال کرده و عوض کردن دنده را به راحتی انجام دهد. حال گاهی اوقات سیستم کلاچ خودرو با مشکل مواجه می‌شود که این موضوع می‌تواند به دلیل خرابی دیسک کلاچ، شکستن بلبرینگ، خرابی زغال کلاچ و ... رخ دهد.
دنده
در چنین شرایطی راننده به روش همیشگی نمی‌تواند به تعویض دنده اقدام کند. رانندگی با خودرو دنده دستی بدون استفاده از کلاچ کار نسبتا سختی است اما راننده می‌تواند تنها در مواقع اضطراری و تا رسیدن به تعمیرگاه به حرکت بدون کلاچ ادامه دهد؛ زیرا تعویض دنده خودرو بدون کلاچ می‌تواند به جعبه دنده آسیب وارد کند. برای شروع حرکت بدون کلاچ باید دسته دنده را در حالت دنده 1 قرار دهید و همزمان با استارت زدن، پدال گاز را کمی فشار داده تا موتور اتومبیل روشن شود و شروع به حرکت کند. حال تعویض دنده در چنین وضعیتی به شرح زیر خواهد بود:
الف- تعویض دنده به دنده بالاتر بدون استفاده از کلاچ
زمانی‌که قصد تعویض دنده خودرو به دنده بالاتر در زمان حرکت بدون استفاده از کلاچ را دارید، قطعا کار ساده‌ای نخواهد بود و باید به اعمال فشار بیشتری اینکار را انجام داد. ابتدا باید سرعت خودرو را به نقطه مورد نظر برسانید؛ سپس با سرعت عمل مناسب، همزمان پدال گاز را رها کرده و دنده را خلاص کنید و دسته دنده را در موقعیت دنده مورد نظر (دنده سبک‌تر) ببرید و پدال گاز را فشار دهید تا به سرعت مورد نیاز برای حرکت با دنده مورد نظر برسید.
ب- تعویض دنده به دنده پایین‌تر بدون استفاده از کلاچ
برای کاهش دنده در حال حرکت بدون استفاده از کلاچ هم تقریبا باید همان کارهای افزایش دنده را انجام دهید. در این حالت باید پای خود را از روی پدال گاز بردارید تا سرعت اتومبیل کاهش یابد و سپس دنده را در موقعیت خلاص قرار دهید و دسته دنده را با فشار ملایم در دور موتور مناسب (هماهنگ شدن سرعت جعبه دنده و سرعت پیشرانه) در دنده مورد نظر قرار دهید.