رپورتاژ- یکی از مشکلات سال‌های اخیر در بازار، آشفتگی و عدم ثبات بازار خودروی ایران بوده و هست. این موضوع می‌تواند هم با شرایط تولید خودروهای داخلی مرتبط باشد و هم تحت‌تأثیر مسائل مربوط به واردات خودروهای مختلف قرار داشته باشد. نوسانات بازار ارز و قوانین مربوط به تعرفه‌های واردات خودرو و وضعیت نابه‌سامان تولیدات خودروسازان داخلی در کنار بحث دلالی خودرو همه دست به‌دست هم داده‌اند تا بازاری آشفته و غیرقابل اعتماد برای خودرو رقم بخورد. در این میان سازندگان و واردکنندگان خودرو چند سالی است که تمهیدی جدید برای کنترل این مشکلات اندیشیده‌اند. پیش‌فروش خودرو، راه حلی است که برای رفع مشکلات در نظر گرفته شده و به نظر می‌رسید که گره‌گشای مشکلات باشد... اما درعمل این چنین نشد.
چرا موضوع پیش‌خرید خودرو جریان‌ساز شد؟
از زمانی که بازار خودرو وارد فاز کسادی و بی‌رونقی شد، برای کم‌کردن این مشکل، بازار پیش‌خرید خودرو رونق گرفت. در این حالت خریدار می‌توانست پیش از ورود خودرو به بازار با شرایط ویژه، خودروی خود را پیش‌خرید کرده و بعد از مدت زمانی آن را تحویل بگیرد. خودروسازان وطنی در ابتدا در این امر موفق بودند. اما به دنبال بالا رفتن قیمت ارز و افزایش ناگهانی قیمت خودروهای خارجی و یکنواختی تولیدات داخلی، سروکله خودروهای چینی در کشورمان پیدا شد. نکته مهم در این میان طرحهای پیش‌فروش بسیار مناسب این واردکنندگان بود. در ابتدا خریدار با مبلغی اندک خودروی مورد نظرش را پیش‌خرید می‌کرد و بعد به مرور با اقساط معقول صاحب خودرویی می‌شد که شاید مدتها در انتظارش بود.
مشکل اما از آنجایی شروع شد که ابتدا خودروسازان داخلی و بعد دلالان خودروهای خارجی احساس خطر کردند. چینی‌ها بازار خودرو را هم مانند دیگر بازارها در اختیار خود گرفته بودند و این، زنگ خطری بود برای دیگران. کم‌کم زمزمه‌هایی در مورد اینکه خودروهای چینی ارزش خرید ندارند و بازار دست دوم ضعیفی دارند، بلند شد. اما با تمام اینها استقبال مردم از این خودروها کم نشد. کمی گشت و گذار در سایت دیوار و دیگر سامانه‌های مجازی خرید و فروش خودرو در ایران نشان داد که این ضعف بازار خرید و فروش هم شایعه‌ای بی اساس و برنامه‌ریزی شده بود. در ادامه خودروسازان وطنی که پیش از این حواله‌های پیش‌خرید خودروهای داخلی را با شرایط سخت‌تری در اختیار خریداران می‌گذاشتند، حالا باید کمی دست‌ودل بازی کرده و شرایط بهتری را برای پیش‌فروش خودروهای خود فراهم می‌کردند. اما این دوستان حاضر به کم شدن سود خود نشدند و شرایطی که برای پیش‌فروش خودروهای خود در نظر گرفتند، بسیار غیرمنطقی و دردسرساز شد.
پیش‌خرید خودرو، لطف به خریدار یا آغاز دردسر؟
پروژه پیش‌فروش خودرو در نگاه اول پیشنهاد و برنامه بسیار خوبی به نظر می‌آمد. اما دردسرهای بسیاری که بعد از آن گریبان خریدار را گرفت، نشان داد که یک پروژه فكر نشده چگونه می‌تواند معضل جدیدی به باقی مشکلات اضافه کند.
مشکل اول این بود که بسیاری از حواله‌های پیش خرید توسط دلالان خریداری و به چندین برابر قیمت در بازار سیاه فروخته می‌شد. مورد بعدی هجوم خریداران به سایت‌های پیش فروش خودرو بود که منجر به پر شدن پهنای باند اینترنت و کند شدن سرور و در نتیجه ناموفق بودن پروسهپیش‌خرید برای خریدار می‌شد. مشکل بعدی این است که در بسیاری از طرحهای پیش‌فروش خودرو تعداد خودرویی که عرضه می‌شود مشخص نیست. خریداری که مدتها در انتظار پیش‌خرید خودرو بوده هر بار با پیام تکمیل ظرفیت فروش روبه‌رو می‌شود. همین امر باعث سردرگمی و بی‌اعتمادی خریداران به خودروسازان داخلی شده است. در بسیاری موارد دیده شد که خریدار بعد از ماه‌ها صبوری برای خودرویی خاص، مجبور به خرید خودرویی متفاوت از سفارش خود بوده، چون با افزایش قیمت‌ها در همان بازه زمانی، شرکت‌هایی که فقط به فکر سود خود هستند و نه مشتری‌مداری، تعهدات خود را نپذیرفته و زیر بار تحویل خودرو نرفته‌اند. مانند داستان ثبت نام رنو ساندرو، که در آخر بعد از مدتها انتظار، خریداران باید به جای ساندرو، بین انواع پراید و ساینا یکی را انتخاب می‌کردند.
درست می‌شود، نمی‌شود؟
در سال 1399 و با ورود مجلس به داستان خودروهای داخلی، قرار شد که طرح پیش ثبت نام و قرعه‌کشی برای خرید خودرو انجام شود. این امر با فشار مجلس و علی‌رغم میل ایرانخودرو و سایپا انجام شد. اما آنقدر داستان و حرف و حدیث به دنبال این قضیه به راه افتاد که بسیاری قید ثبت نام و دردسرهای آن را زدند و به همان خودروهای قدیمی خودشان رضایت دادند. تکلیف داستان قرعه‌کشی‌ها و قصه‌های مربوط به آن خود جریانی است که باید ماه‌ها از آن بگذرد تا بتوان زوایای پنهان آن را بررسی کرد.