سیستم ترمز خودرو پایه و اساس ساده‌ای دارد؛ ایجاد اصطکاک و هدردادن انرژی حرکتی تا بدین ترتیب سرعت حرکت کاهش یابد یا سیستم به کل متوقف شود. برای این منظور در خودروها از کاسه و دیسک در داخل مجموعه چرخ استفاده میشود که در تماس با لنت‌ها سرعت دوران چرخ‌ها را کاهش میدهند. طبیعتا لنت‌ها هنگامی با دیسک یا کاسه تماس می‌یابند که راننده پدال ترمز را فشار دهد.
سیستم ترمز در عموم خودروهای سواری از نوع هیدرولیکی است. یک سیال واسطه موسوم به مایع ترمز (یا اصطلاحا روغن ترمز) هنگام فشرده‌شدن پدال، از پمپ ترمز روانه سیلندر ترمزها میشود تا لنت‌ها را روی کاسه یا دیسک بفشارد. طبیعتا با توجه به هیدرولیکی‌بودن سیستم مقدار فشار بستگی مستقیم به نیروی پای راننده دارد. بسته به سطح تکنولوژی به کار رفته در خودرو ممکن است مدار هیدرولیک ترمز از نوع تقسیم ضربدری مجزا (مدار مشترک در چرخ‌ها به صورت قطری)، تقسیم جلو و عقب مجزا (مدار جداگانه برای جلو و عقب) و یا تقسیم چهارگانه (مدار جداگانه برای هر چرخ) باشد.
به صورت کلی، سیستم هیدرولیکی ترمز عموم خودروها به 2 نوع تقسیم میشود؛ سیستم ترمز بوستری و سیستم ترمز انباره‌ای.
مشخصا نیروی پای راننده برای ایجاد فشار کافی جهت متوقف‌کردن خودرو کافی نیست. در سیستم‌های بوستری، نیروی پای راننده سیستم ترمز را به کار می‌اندازد و فشار آن را تامین می‌کند. اما جهت تامین فشار کافی، از بوستر در مجموعه پمپ ترمز استفاده میشود تا به کمک خلأ ناشی از کارکرد پیشرانه فشار هیدرولیک تقویت شود.
در سیستم ترمز انباره‌ای، سیستم فشار مورد نیاز خود را از یک انباره فشار بالا دریافت می‌کند و از نیروی پای راننده استفاده نمی‌کند. مایع ترمز توسط یک پمپ که با پیشرانه و یا موتور الکتریکی به گردش درمی‌آید، درون انباره با فشار بالا ذخیره شده تا هنگامی که پدال ترمز فشرده شود و این فشار هیدرولیک بالای ذخیره شده در انباره بر ترمزها اعمال شود. طبیعتا در این تیپ ترمز، پدال ترمز تنها نقش یک دستور‌دهنده را داشته و نیرویی بر سیستم ترمز وارد نمی‌کند.
در نهایت سیستم ترمز از هر نوعی که باشد فشار هیدرولیکی در میان مدارات آن و چرخ‌ها توسط مجموعه پمپ ترمز و شیرهای تقسیم به صورت اتوماتیک تنظیم میشود. در خودروهای مجهز به ABS و سایر سیستم‌های فعال ترمزی نظیر EBD و ASR، کنترل فشار بر عهده بلوک هیدرولیک ترمز و محاسبه‌گر آن است.
عیب‌یابی سیستم ترمز
مسائل و مشکلات سیستم ترمز را به چند بخش کلی می‌توان تقسیم کرد.
- مشکلات ناشی از خرابی مدارات تغذیه و بلوک هیدرولیک
- مشکلات ناشی از خرابی خود مجموعه ترمزها
- خرابی ترمز پارک (ترمز‌دستی)
پدال ترمز سفت است (چوب کرده است)
سفت شدن پدال ترمز یا به اصطلاح چوب‌کردن ترمز نشانه آن است که سیستم ترمز قدرت کمکی ندارد. هنگامی که بوستر ترمز خلأ کافی از منیفولد دریافت نکند یا دچار نشتی داخلی باشد، قدرت تقویتی ترمز از دست رفته و طبیعتا ترمزها به نیروی زیادی برای توقف احتیاج خواهند داشت. در این حالت در قدم اول باید وضعیت شلنگ بوستر را بررسی کرد که از جای خود شل نشده یا جدا نشده باشد و پوسیدگی نداشته باشد. خرابی دیافراگم بوستر و یا وجود نشتی داخلی و فرار هوا درون بوستر نیز این مشکل را ایجاد می‌کند.
اگر در ترمزگیری‌های پی در پی پدال ترمز چوب کرده و پس از لحظاتی صبر حالت سفتی آن رفع میشود، یا نوع بوستر نصب شده مناسب نیست و یا فرار هوای داخلی دارد. در خودروهای مجهز به ترمز انباره‌ای نظیر زانتیا و برخی از محصولات مرسدس، سفتی پدال ترمز طبیعی است اما سفتی بیش از حد آن نشانه خرابی شیر ترمز و یا خرابی کنترل یونیت پدال و خشکی مکانیسم آن است.
پدال ترمز حالت اسفنجی دارد
ضعیف‌بودن ترمز و اسفنج‌شدن پدال نشانه وجود هوا در مدار و عدم هواگیری صحیح است. وجود هوا در مدار ترمز باعث میشود تا فشار هیدرولیک اعمالی به صورت کامل بر سیلندرهای ترمز وارد نشده و بخشی از آن صرف فشرده‌شدن هوا و اسفنجی شدن پدال شود. طبیعتا در این حالت ترمزها نیز ضعیف عمل می‌کنند. در سیستم ترمز انباره‌ای وجود هوا در مدار نوعی حس شل بودن پدال و کم‌فشاری به وجود می‌آورد.
اسفنجی‌شدن پدال می‌تواند نشانه داغ‌کردن شدید ترمزها و به جوش‌آمدن مایع ترمز هم باشد. این اتفاق هنگامی رخ می‌دهد که در سرازیری به صورت خلاص حرکت کرده و مدام ترمز کنیم و یا کیفیت مایع ترمز افت کرده و رطوبت جذب کرده باشد.
هنگام ترمزگیری خودرو دچار انحراف و کشیدگی به یک سمت میشود
اگر سیلندر ترمز یکی از چرخ‌های جلو گیرپاچ کرده باشد و یا درست جا‌به‌جا نشود، ترمز سمت دیگر قوی‌تر عمل کرده و خودرو در حین ترمزگیری تمایل به انحراف پیدا می‌کند. خرابی شیر تقسیم و کثیفی آن و خرابی پمپ ترمز نیز باعث عدم توزیع صحیح فشار و انحراف خودرو در حین ترمزگیری میشود.
هنگام ترمزگیری خودرو کله می‌کند
کله‌کردن خودرو نشانه ضعیف عمل‌کردن ترمزهای عقب است. ممکن است لنت‌های عقب و یا کاسه یا دیسک مستهلک شده باشند یا فشار ترمزهای عقب کافی نباشد. کثیفی شیر تنظیم عقب که فشار ترمزهای عقب را بر اساس وزن موجود تنظیم می‌کند ممکن است باعث این مسئله شود. در خودروهای مجهز به ترمز انباره‌ای این ایراد ممکن است از شیر ترمز و یا ضعف انباره ترمز عقب باشد.
یک سیستم ترمز متداول بوستری با دیسک در جلو و کاسه در عقب
هواگیری صحیح ترمز را جدی بگیرید
فرسودگی یا شل بودن شلنگ بوستر موجب ضعف جدی ترمز و چوب شدن پدال میشود
اگر مایع ترمز بسیار کهنه باشد با داغ شدن به جوش خواهد آمد