خودرو وسیلهای که روزگاری تنها بهعنوان یک ابزار فانتزی و نمایش تفاخر از آن استفاده میشد امروزه به عنوان یک وسیله ضروری و اولیه در زندگی انسانها نقش ویژهای پیدا کرده است. اما این وسیله پراهمیت، گذشته از قیمت اولیهای که بایستی برای ابتیاع آن پرداخت کرد، هزینههای متفاوت و البته قابل تاملی را به مالک خود تحمیل میکند. هزینه سود از دسترفته قیمت خرید خودرو، هزینه سوخت و سیالات، هزینه بیمه و پارکینگ، هزینه ریسک سرمایه و سایر هزینهها که برای یک خودرو با حداقل قیمت در ایران، سالانه به بیش از 40 میلیون ریال بالغ میشود. اما یکی از هزینههایی که عموماً در زمره هزینههای نامبرده لحاظ نمیشود و به صورت پنهان رقم قابل توجهی را البته در درازمدت به مالک یک خودرو تحمیل میکند، هزینه استهلاک است.
حسن کریمیسنجری، کارشناس صنعت خودرو با بیان این مقدمه در شماره 189 هفتهنامه تجارتفردا درباره عوامل موثر بر استهلاک خودرو نوشته است:
استهلاک در اصطلاح به میزان افت کیفیت و قیمت یک خودرو در طول زمان اشاره دارد. امروزه با ورود شرکتهای مختلف خودروسازی به ویژه شرکتهای چینی، اگرچه معادلات تجارت خودرو تغییرات فاحشی داشته، ولی برند یک خودرو به عنوان یک نشان اطمینانبخش به خریداران، کماکان مهمترین عامل فروش خودرو به شمار میرود. در واقع میزان پایداری مشخصات کیفی، ایمنی و قیمتی خودرو یا همان استهلاک همواره به عنوان یکی از مهمترین شاخصهای بنیادین و البته پنهان در کاهش یا افزایش میزان فروش شرکتهای خودروسازی مطرح بوده است که عموماً در درازمدت هزینه آن در خودروهای تولیدشده در شرکتهای صاحب برند به مراتب کمتر از خودروهای سایر شرکتهاست.
هزینه استهلاک یا همان ناپایداری کیفیت، در یک خودرو با خودرو دیگر متفاوت است. در واقع ناپایداری کیفیت در یک خودرو ارتباط مستقیمی با برند خودرو، کیفیت اجزا و ماژولهای استفادهشده در خودرو و نیز نحوه مونتاژ این اجزا در یک خط تولید دارد. البته کلاس خودرو و نیز تواتر و نحوه استفاده از آن در افزایش یا کاهش این هزینه بسیار موثر است. به عنوان مثال خودروهای تجاری عموماً وسیلههایی با استهلاک بیشتر نسبت به خودروهای سواری هستند و همینطور یک خودرو شاسیبلند آفرود در مقایسه با یک سدان شهری، هزینه استهلاک به مراتب بیشتری را به مالک خود تحمیل میکند.
اما برخی از عوامل موثر در تعیین نرخ استهلاک یا ناپایداری کیفیت یک خودرو عبارتند از:
برند خودرو: شاید برای خیلیها اینکه برند خودرو در سرعت و هزینه استهلاک میتواند موثر باشد، کمی نامتعارف به نظر برسد، ولی واقعیت این است که یکی از دلایل گرانی قیمت خودروهای تویوتا، بنز و بیامو در مقایسه با خودروهای سایر شرکتها، پایداری کیفیت در محصولات (کماستهلاک بودن) آنهاست. در واقع این شرکتها برای برند شدن، سرمایهگذاری زیادی روی حفظ شرایط پایدار در زمینه کیفیت و ایمنی محصولات خود انجام دادهاند. در سال 2014 برند تویوتا با ارزش 42 میلیارد دلار صاحب گرانترین برند خودروسازی دنیا بوده و پس از آن شرکت بنز و بیامو هر یک با ارزشی معادل 34 میلیارد دلار و تفاوت در رقمهای اعشار، به ترتیب دومین و سومین برند با ارزش دنیا در خودروسازی شناخته شدهاند. این در حالی است که سایر برندهای خودروسازی دنیا با اختلاف فاحشی نسبت به این سه شرکت در ردههای پایینتر قرار دارند. درواقع این تفاوت قیمت در ارزش برند به سادگی به دست نیامده بلکه حاصل تمرکز و تجربه سالیان دراز این شرکتها در حفظ پایداری در ایمنی و کیفیت محصولات خود است. به عبارت بهتر، با وجود اینکه برندشدن یک خودروساز، حاصل ارتقای سطح کیفیت قطعات و محصولاتش است، ولی نکته مهم، پایداری در کیفیت محصولات است که باعث شده اعتماد مشتریان به برند یک خودروساز جلب شود. امروزه شرکتهای زیادی با ارائه محصولات نوآور و ارزان سعی دارند تا سهم بازار خود را ارتقا ببخشند اما مشتریان به شرط توان پرداخت، خرید یک اتومبیل برند را به دیگر خودروها ترجیح میدهند. مهمترین دلیل این انتخاب اطمینانی است که به میزان پایداری شاخصهای برتر در تولیدات شرکتهای صاحب برند وجود دارد.
کیفیت پلتفورم: پلتفورم به عنوان مهمترین بخش یک خودرو شامل همه آن چیزی است که در ظاهر خودرو قابل رویت نیست. مهمترین این اجزا عبارتند از: موتور، گیربکس، سیستم تعلیق و محورها، سیستم فرمان و شاسی یا کفی خودرو. همه این اجزا به عنوان مهمترین ماژولهای تاثیرگذار در عملکرد اصلی خودرو و نیز موثر در پایداری کیفیت آن محسوب میشوند. بیشترین دگرگونی در طول تاریخ صنعت خودرو از نظر دانش فنی و تکنولوژی ساخت، در پلتفورم آن حادث شده است. پایداری کیفیت و نیز تناسب ساختاری یک پلتفورم با تحولات مدلینگ در خودرو باعث میشود پلتفورمها دارای عمر مشخصی باشند. در حال حاضر پلتفورمهای کمپانی بنز با عمر مفید 15 تا 20ساله هزینه ناپایداری کیفیت یا همان استهلاک کمتری را به مشتری تحمیل میکنند. به عبارت بهتر اگرچه مشتری برای خرید یک مرسدس هزینه بیشتری را میپردازد اما به دلیل پایداری کیفیت بالاتر، هزینه استهلاک این خودرو در نمودار زمان بسیار کمتر خواهد بود.
طراحی و مدلینگ: امروزه آنچه بیشتر از پلتفورم برای مشتری نهایی ارزشمند محسوب میشود، نحوه طراحی و مدلینگ یک خودرو است. در واقع با وجود اینکه بیشترین تاثیر در پایداری کیفیت یک خودرو مربوط به پلتفورم آن میشود ولی طراحی و مدلینگ، بیشترین تاثیر را در جذابیت و جلب توجه مشتری بر عهده دارد. اما این همه ماجرا نیست بلکه بخشی از هزینههای ناپایداری کیفیت در یک خودرو به نحوه طراحی آن برمیگردد. در واقع نحوه طراحی و هماهنگ کردن اجزای یک خودرو در میزان پایداری کیفیت یا هزینه استهلاک خودرو بسیار موثر است. به عنوان مثال به سر و صدا افتادن تزیینات داخلی خودرو، استهلاک بیش از حد تایرها یا اصطلاحاً لاستیکسایی یک خودرو، سر و صدای غیرعادی بدنه خودرو و نیز عدم تناسب ابعادی و طراحی، همگی حکایت از سرعت استهلاک و افزایش هزینه مرتبط با آن در یک خودرو دارد که ریشه اصلیاش به طراحی غیراصولی برمیگردد.
قطعات: یک خودرو از صدها قطعه مختلف تشکیل شده که ساختار فیزیکی و مکانیکی هریک با دیگری متفاوت است. طراحی قطعه، مواد اولیه بهکاررفته در تولید قطعه، نحوه ساخت و تولید آن، حتی نحوه بستهبندی و حمل قطعه تا خط تولید در میزان پایداری کیفیت آن موثر است. امروزه سیستمهای متعددی در حوزه بررسی کیفی قطعه از مرحله طراحی تا ساخت و مونتاژ یک قطعه تدوین شده تا خیال خودروسازان را از بابت کیفیت مورد انتظار یک قطعه آسوده کند. سطح بازرسیهای کیفی در شرکتهای قطعهسازی و خودروسازی از طریق تدوین همین سیستمها مشخص میشود، به نحوی که کیفیت یک قطعه قبل از ورود به خط تولید مورد تضمین قرار میگیرد.
مونتاژ: با وجود اینکه ممکن است مراحل طراحی خودرو، ساخت قطعات و بهرهمندی از یک پلتفورم با کیفیت پایدار در یک کمپانی خودروسازی صاحب برند از وضعیت مطلوبی برخوردار باشد اما همین که قرار است نتیجه این مجموعه باکیفیت در یک خط تولید ناپایدار مونتاژ شود قطعاً در افزایش هزینههای ناپایداری کیفیت آن خودرو موثر خواهد بود. این موضوع امروزه و با توجه به رویکرد استراتژیک شرکتهای خودروساز بزرگ دنیا بیش از گذشته خودنمایی میکند. تغییر رویکرد این شرکتها در انتقال خطوط مونتاژ به مناطق جغرافیایی نوظهور جهت کاهش قیمت تمامشده، افت کیفیت مونتاژ محصولات این شرکتهای صاحب برند را به دنبال داشته و همین موضوع در افزایش میزان استهلاک و نیز هزینه مرتبط با آن موثر بوده است.
به هر حال با این توضیحات به نظر میرسد شرکتهای خودروساز داخلی برای آنکه در رقابت با خودروسازان معتبر دنیا موفق عمل کرده و خودروهایی را با کیفیت و قیمت رقابتی روانه بازار کنند، باید بتوانند نسبت به پایداری شاخصهای کیفیت و ایمنی خودرو و طراحیهای نوآورانه به مشتریان خود اطمینان لازم را منتقل کنند. در واقع کاهش هزینههای استهلاک چه به لحاظ کیفیت و چه به لحاظ قیمت مهمترین خواسته مشتریان امروزی خودروست که البته شرکتهای بزرگ صاحب برند دنیا این خواسته را خوب شناسایی کرده و در مسیر اجابت آن حرکت میکنند. برند شدن تنها در امکان تولید پلتفورم و رهایی از وابستگی تکنولوژیک به شرکتهای بزرگ دنیا نیست بلکه در حفظ پایداری شاخصهای اطمینانبخش مشتری در طول زمان و جلب رضایت آنها از طریق جلوگیری از تحمیل هزینههای استهلاک به آنهاست.