یکی از سیالاتی که در همه خودروهای سبک وجود دارد و کمتر کسی به آن اهمیت می‌دهد، روغن ترمز است؛ سیالی همه‌کاره که از آن در کلاچ خودرو‌هایی که دارای سیستم کلاچ‌گیری هیدرولیکی هستند نیز استفاده می‌شود و حتی از این مایع برای جدا کردن قطعات فلزی که در هم قفل شده‌اند و بر اثر رسوب اصطلاحا گیرپاژ کرده‌اند نیز بهره برده می‌شود. با این حال این مایع نیز نیاز به مراقبت و نگهداری دارد تا بتواند به خوبی عملکرد خود را نشان دهد.
مایع همه‌کاره
در این مطلب نگاهی به روغن ترمز و مهم‌ترین خصوصیات آن خواهیم داشت.
آیا روغن ترمز باید تعویض شود؟
روغن ترمز نیز از سیالاتی است که در معرض فشار‌ها و گرمای زیاد کاری قرار دارد و به این ترتیب مثل دیگر سیالات موجود در خودرو نیاز است تا بعد از مدتی کارکرد تعویض شود. این در حالی است که برخی اهالی فن می‌گویند که روغن ترمز نیاز به تعویض نداشته و فقط باید در صورت وجود کسری در ظرف آن، کسری روغن جبران شده و یا اصطلاحا سرریز شود. اما چون تعویض روغن ترمز نیاز به هواگیری بعد از آن دارد که برای انجام این کار نسبتا به حوصله نیاز است، کمتر کسی به سراغ آن می‌رود و دلیل فرار از تعویض روغن ترمز نیز همین قضیه است. این در حالی است که روغن ترمز نیز در اثر کارکرد زیاد، ویژگی‌های خاص خود را تا حدودی از دست می‌دهد و از کارایی آن کاسته می‌شود.
به همین خاطر توصیه می‌شود که نهایتا هر 2 سال یک بار این مایع حیاتی تعویض شود و فقط صرفا به اندازه بودن آن در مخزنش بسنده نکنیم. روغن ترمز‌ها از 3 نوع مختلف هستند که نزدیک به همه خودروهای سواری از نوع پایه گلیکولی آن استفاده می‌کنند. این نوع ترکیب ساختاری باعث می‌شود تا رطوبت و آلودگی‌های موجود در سیستم از نقاطی که محل اتصال‌ها هستند و یا از نشتی‌های بسیار ریزی که ممکن است در مسیر به وجود آید، درون روغن ترمز نفوذ کنند و به این ترتیب نه تنها کاهش سطح روغن ترمز را نخواهید دید بلکه شاهد افزایش سطح آن نیز خواهیم بود به نحوی که ممکن است در طی یک سال در حدود 2 درصد و در طی چندین سال حتی تا 8 درصد از روغن ترمز ما را آب و ناخالصی‌های ریزی تشکیل دهند که به طور واضحی روی عملکرد سیستم ترمز اثر خواهند داشت.
روغن ترمز زرد و آبی
روغن ترمز‌ها دارای انواع گوناگونی هستند که در بسته‌بندی‌های مختلفی نیز عرضه می‌شوند. روغن ترمز‌ها با استاندارد DOT دسته‌بندی شده‌اند که از pe-dot شروع شده و با DOT2 ادامه پیدا کرده و نهایتا به DOT 5.1 ختم می‌شود. این در حالی است که DOT 3 و DOT4 و DOT 5.1 از نوع پایه گلیکولی هستند و از پر‌مصرف‌ترین روغن ترمز‌ها در بین خودروهای سواری شناخته می‌شوند. روغن ترمز DOT 3 زرد‌رنگ بوده و این در حالی است که روغن ترمز DOT 4 آبی‌رنگ است و از آنجایی که سیستم‌های ترمز خودروها متناسب با یک روغن ترمز طراحی شده است، نمی‌توان از یکی به جای دیگری استفاده کرد و از همه مهم‌تر اینکه نباید این دو نوع روغن ترمز را در یک سیستم ترمز با هم مخلوط کرد. هر چند دلیل خاصی برای استفاده از یک روغن ترمز به جای دیگری گفته نشده است و حتی برخی از افراد کارشناس، تعویض روغن ترمز از یک نوع به نوع دیگر را به شرط تخلیه کامل سیستم و پر‌کردن دوباره و کامل با نوع دیگر، مشکلی نمی‌دانند اما برخی نیز عدم سازگاری لاستیک‌های نشت‌بندی و آب‌بند‌های موجود در سیستم را با یک روغن ترمز دیگر از دلایل عدم تعویض نوع روغن ترمز می‌دانند که ممکن است منجر به خوردگی و فرسودگی آنها شود.
نقطه جوش روغن ترمز DOT 3 در حدود 205 درجه سانتیگراد است و این فاکتور برای روغن ترمز DOT 4 در حدود 230 درجه سانتیگراد خواهد بود. این در حالی است که اگر رطوبت به این دو روغن ترمز وارد شود، نقطه جوش آنها به ترتیب به 140 و 150 درجه سانتیگراد کاهش پیدا خواهد کرد.
در این حالت خواهد بود که ممکن است ترمز در استفاده‌های سنگین پیاپی در یک مسیر طولانی به مرور کارایی خود را به خاطر گرم‌شدن قسمت‌های مختلف ترمز و انتقال حرارت بیشتر به روغن ترمز، به‌راحتی از دست دهد و در زمان فشردن پدال، فشار لازم در پشت پیستون‌های ترمز ایجاد نشود و در نتیجه کارایی این بخش بسیار حساس و مهم به طور محسوسی افت کند. شاید جالب باشد که این میزان کاهش نقطه جوش برای 3.7 درصد رطوبت‌زدگی در روغن ترمز تعیین شده و این در حالی است که بسیاری از خودروهای در حال تردد در حدود 7 تا 8 درصد رطوبت درون روغن ترمز خود دارند!.
راه‌های تشخیص
یکی از راه‌های تشخیص نوع روغن ترمز، مراجعه به دفترچه راهنمای خودرو است که می‌توان نوع روغن را از نظر استاندارد DOT3 و یا ... فهمید. اما با کمک یک دستمال کاغذی و یا برگ کاغذ و فرو‌کردن آن درون مخزن روغن ترمز نیز می‌توان به‌راحتی رنگ روغن مورد استفاده در سیستم ترمز را پیدا کرد. تشخیص لازم دیگر در میزان رطوبت و وجود آلاینده‌های اضافی درون سیستم ترمز است.
برای این کار کافی است تا کمی از روغن ترمز را از یک چرخ با بازکردن پیچ هواگیری آن درون یک ظرف شفاف بریزیم و بعد از مدتی به ته‌نشین‌شدن آن دقت کنیم. میزان جدا‌شدن آب از روغن و همچنین وجود ناخالصی‌ها و تغییر رنگ روغن ترمز در اثر کارکرد به وضوح نمایان خواهد شد.